W roku szkolnym poprzedzającym rozpoczęcie przez dziecko nauki w klasie I szkoły podstawowej, nauczyciele przeprowadzają diagnozę przedszkolną. Ma ona na celu określenie stopnia dojrzałości szkolnej, czyli gotowości do podjęcia przez dziecko zadań i obowiązków jakie stawia przed nim szkoła. Analiza informacji zgromadzonych podczas diagnozy przedszkolnej może pomóc:
- Rodzicom w poznaniu stanu przygotowania dziecka do nauki w szkole i podjęciu działań wspomagających dziecko odpowiednio do potrzeb,
- Nauczycielom przy opracowaniu kierunków pracy wspierających i korygujących rozwój dziecka, które będą realizowane w roku poprzedzającym rozpoczęcie nauki w szkole, a w przypadku dziecka posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego przy organizowaniu pomocy psychologiczno-pedagogicznej i opracowywaniu indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego,
- Pracownikom poradni psychologiczno-pedagogicznej przeprowadzającym, w razie potrzeby, pogłębioną diagnozę dziecka.
Nauczyciele prowadzą więc wnikliwą obserwację pedagogiczną, na podstawie której poznają możliwości i potrzeby rozwojowe dzieci w obszarach: fizycznym, emocjonalnym, społecznym i umysłowym, a także poziom opanowania umiejętności i wiadomości z zakresu przygotowania do nauki pisania, nabywania umiejętności czytania oraz edukacji matematycznej.
Dojrzałość fizyczna to ogólna sprawność organizmu i zdrowie dziecka. Długotrwałe choroby, defekty fizyczne i inne dolegliwości organizmu utrudniają pracę szkolną dziecka. Dziecko szkolne dysponować musi odpowiednim zasobem sił fizycznych i odpornością na zmęczenie. Przy takich czynnościach jak pisanie, rysowanie, wycinanie, konstruowanie i innych pracach plastyczno-technicznych potrzebna będzie dziecku dobra sprawność rąk, koordynacja ruchowa i koordynacja ruchowo-wzrokowa. W przeciwnym wypadku ruchy będą powolne, nieharmonijne, sztywne, kanciaste, mało precyzyjne. Dziecko o prawidłowym rozwoju ruchowym potrafi przez chwilę stać na jednej nodze, skakać na jednej nodze, przeskakiwać przez przeszkody. Siedmiolatek sprawnie i szybko biega, przy czym ruchy rąk i nóg są zharmonizowane. Dobra koordynacja ruchowa umożliwia mu jazdę na rowerze, na rolkach, na nartach.
Dojrzałość emocjonalna to zdolność do przeżywania bogatego i zróżnicowanego świata uczuć, to odpowiednia do wieku umiejętność panowania nad swoimi emocjami i kontrolowania ich. Impulsywność reakcji u 7 latka ulega obniżeniu, zaś czas przeżywania różnych stanów wydłuża się. Uczeń dojrzały emocjonalnie kontroluje swoje emocje (lęk, złość), nie uzewnętrznia ich w sposób gwałtowny. Dojrzały emocjonalnie 7 latek prawidłowo reaguje na pozytywne bądź negatywne uwagi dotyczące zachowania i postępów w nauce, nie załamuje się z byle powodów. Dziecko niedojrzałe emocjonalnie jest wybuchowe, drażliwe, agresywne, złości się lub płacze z błahego powodu, często popada w konflikty z kolegami. Może też być zahamowane, zalęknione, niepewne, napięte, nadwrażliwe, płaczliwe. U dzieci niedojrzałych mogą występować objawy somatyczne, wynikające z negatywnych emocji, jakich doświadcza i z którymi sobie nie radzi: bóle głowy, brzucha, bezsenność, wymioty, biegunka itp..
Dziecko dojrzałe społecznie prawidłowo nawiązuje kontakty z rówieśnikami i dorosłymi, potrafi współpracować w zespole, przestrzegać reguł życia w zbiorowości. Charakteryzuje go zdyscyplinowanie, obowiązkowość, samodzielność. Samodzielność dotyczy nie tylko czynności samoobsługowych, ale także samodzielnego przygotowania się do lekcji, spakowania plecaka, a także samodzielnego podejmowania prawidłowych decyzji w różnych sytuacjach społecznych. Dziecko dojrzałe społecznie dobrze się czuje w nowym środowisku szkolnym, z chęcią podejmuje zadania na rzecz innych np. dyżury. Przejawem niedojrzałości społecznej jest stałe absorbowanie uwagi nauczyciela, domaganie się ciągłego wyróżniania i dążenie do uprzywilejowanej pozycji w klasie.
Dzieci niedojrzałe społecznie mogą też izolować się od grupy, unikać wspólnych zabaw łatwo poddawać się dominacji kolegów, wykazywać bierność, nieśmiałość, lękliwość, małomówność.
Dojrzałość umysłowa dziecka przejawia się w zainteresowaniu nauką, zwłaszcza czytaniem, pisaniem, liczeniem, zaciekawieniem zjawiskami zachodzącymi w najbliższym otoczeniu. Dziecko dojrzałe umysłowo potrafi skupić uwagę przez dłuższy czas na tej samej czynności, potrafi z uwagą śledzić treść opowiadanej czy czytanej bajki. Jego mowa jest poprawna pod względem artykulacyjnym, a słownictwo jest na tyle bogate, że bez problemu potrafi porozumiewać się z innym. Nie ma problemów ze zrozumieniem przekazywanych wiadomości, poleceń, instrukcji czy treści czytanego utworu. Dziecko 7 letnie ma już pewien bagaż doświadczeń, spostrzeżeń, który umożliwia mu rozwój wyobraźni i myślenia pojęciowego. Dziecko dojrzałe do szkoły potrafi doprowadzić rozpoczętą pracę do końca, bo ciekawi go wynik swoich poczynań.
O poziomie umysłowym dziecka mogą świadczyć jego rysunki bogate w treść, kolory, zawierające dużo szczegółów, prawidłowo rozmieszczone na kartce. Przy odwzorowywaniu zachowany jest właściwy kierunek, od lewej do prawej krawędzi kartki i z góry na dół. Oceniając dojrzałość umysłową dziecka, bierze się pod uwagę również poziom rozwoju percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo-ruchowej, oraz analizy i syntezy słuchowej. Te funkcje w dużej mierze decydują o opanowaniu umiejętności pisania i czytania.
Zmiany wprowadzone do nowelizacji podstawy programowej wychowania przedszkolnego w zakresie nabywania umiejętności czytania określają, że dziecko kończące wychowanie przedszkolne:
- Potrafi określić kierunki oraz miejsca na kartce papieru;
- Potrafi uważnie postrzegać (organizuje pole spostrzeżeniowe), aby rozpoznać i zapamiętać to, co jest przedstawione na obrazkach;
- Dysponuje sprawnością rąk oraz koordynacją wzrokowo-ruchową potrzebną do rysowania, wycinania i nauki pisania lub innymi zdolnościami i sprawnościami niezbędnymi do skutecznego komunikowania się z innymi;
- Słucha lub odbiera w innej dostępnej dla siebie formie komunikacji treść np. opowiadań, baśni i rozmawia o nich lub komunikuje się w inny, zrozumiały sposób, interesuje się książkami;
- Rozumie sens informacji podanych w formie uproszczonych rysunków oraz często stosowanych oznaczeń i symboli;
- Układa krótkie zdania, dzieli zdania na wyrazy, dzieli wyrazy na sylaby; wyodrębnia głoski w słowach o prostej budowie fonetycznej;
- Zna drukowane małe i wielkie litery (z wyłączeniem dwuznaków, zmiękczeń i liter oznaczających w języku polskim samogłoski nosowe);
- Interesuje się czytaniem; układa proste wyrazy z liter i potrafi je przeczytać;
- Interesuje się pisaniem; kreśli znaki literopodobne i podejmuje próby pisania;
- Rozumie znaczenie umiejętności czytania i pisania.
Według zaleceń ministerialnych zadaniem każdego nauczyciela edukacji przedszkolnej jest przeprowadzenie analizy i podsumowania przeprowadzonych obserwacji na przełomie października i listopada, tzw. diagnozy przedszkolnej, w celu ocenienia gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej. Nauczyciel wykorzystuje do tego odpowiednie narzędzia diagnostyczne. Celem takiej analizy jest przekazanie rodzicom informacji o poziomie gotowości szkolnej ich dzieci. W terminie do końca kwietnia w roku szkolnym, w którym dziecko kończy edukację przedszkolną, nauczyciel na podstawie zgromadzonej dokumentacji, obserwacji pedagogicznych i przeprowadzonej ich analizy, wydaje rodzicom wypełniony druk ministerialny: Informacja o gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej.
Opracowała: Celina Słonka
Literatura:
- Podstawy pedagogiki przedszkolnej pod red. M. Kwiatkowskiej,
- Nasze przedszkole, program edukacji przedszkolnej wspomagający rozwój aktywności dzieci, M. Kwaśniewskiej i W. Żaby-Żabińskiej,
- Podstawa programowa wychowania przedszkolnego dla przedszkoli oraz innych form wychowania przedszkolnego (Dz. U. z dnia 23 czerwca 2016 r., poz. 895).