Każdy rodzic dba o własne dziecko i zależy mu na jego szczęściu, jednak w życiu codziennym często dorośli bardziej koncentrują się na czynnościach opiekuńczych niż na jego rozwoju. Każde dziecko jest inne i ma swoją indywidualność i żeby ją poznać trzeba go obserwować. Wymaga to od rodzica dużo wysiłku i cierpliwości, jednak taka postawa się opłaca, ponieważ z biegiem czasu pozwala mu na poznanie rozwoju dziecka. Rozwój ten nie zawsze przebiega w sposób harmonijny, dlatego ważne jest, aby wielostronnie go wspierać i wspomagać.
Wspomaganie rozwoju umysłowego jest bardzo szerokim pojęciem. Można go określić, jako działanie, które ma w znaczny sposób polepszyć rozwój dziecka. Postępowanie takie jest potrzebne nie tylko dzieciom słabszym, ale również dzieciom mieszczącym się w tak zwanej „normie rozwojowej” jak również i tym zdolnym. Takie działanie pozwala im skorygować występujące trudności, wydobyć ich ukryte zdolności, jak również je rozwijać i udoskonalać.
We wspomaganiu rozwoju umysłowego dziecka niezwykle ważny jest odpowiednio zorganizowany proces uczenia się. Do rozwoju umysłowego przyczyniają się dwa czynniki: Pierwszy z nich to czynnik wrodzony, czyli ten, z którym się rodzimy. Drugi to czynnik środowiskowy, czyli pochodzący i oddziaływający ze świata zewnętrznego. Na ten pierwszy nie mamy wpływu, natomiast drugi z nich w dużej mierze zależy od nas. Aby rozwój umysłowy dzieci rozwijał się w dobrą stronę musimy mądrze i rozważnie pokierować procesem uczenia się. Termin – uczenia się – jest powszechnie znany, jednak nie do końca przez wszystkich jednakowo rozumiany. W celu sprecyzowania przytoczę definicje, która najdokładniej go zobrazuje. Uczenie się to proces, którego celem jest uzyskanie trwałej zmiany w zachowaniu, myślach i uczuciach jednostki. Najprościej mówiąc, jeżeli chcemy, aby dziecko nauczyło się czegoś, konieczne jest stworzenie mu różnorodnych sytuacji, w których może doświadczyć odpowiednio dobranych doświadczeń. Ważne jest również, aby zadbać o odpowiednią ich ilość oraz ich, jakość.
Aby wspomagać rozwój umysłowy dziecka muszą być spełnione pewne warunki, które korzystnie wpłyną na jego przebieg:
- proces uczenia należy właściwie dopasować do naturalnych potrzeb rozwojowych i możliwości rozwojowych dziecka;
- uczenie się musi być intensywne. Ma wymagać od dziecka i osoby dorosłej wysiłku. Równocześnie musi być przyjemny, aby nie zniechęcić dziecka do pracy;
- proces uczenia się musi być ujmowany w szerokim kontekście. Wspomaganie rozwoju powinno dotyczyć wszystkich czynności intelektualnych, a nie tylko niektórych. Na efekty poprawy rozwoju umysłowego dziecka należy poczekać. Nie należy się ich spodziewać po kilku tygodniach;
- wspomaganie rozwoju umysłowego wymaga dużej systematyczności;
- rodzic musi wierzyć w możliwości dziecka, ponieważ to pozwala mu nawiązać z nim bliski kontakt, oraz spowoduje, że będzie ono ufne i pogodne, a efekty pracy będą bardziej owocne.
Należy zwrócić uwagę na fakt, że inaczej wspomaga się rozwój umysłowy u dziecka zdolnego a inaczej u dziecka, które wolniej się rozwija. W obu przypadkach należy zacząć od najwcześniejszych lat. Dziecko przeważnie nie zdaje sobie sprawy z faktu, że ćwiczy więcej i intensywniej niż jego rówieśnicy. Dodatkowy obowiązek nauki traktuje, jako dodatkową pracę, którą narzucają mu dorośli. Przykładem może być uczęszczanie na zajęcia dodatkowe, gra na instrumencie, czy treningi sportowe, które zbyt intensywnie realizowane nie rozwijają uzdolnień, a powodują u dziecka nadmierne zmęczenie i zniechęcenie. Dziecko ma mniej czasu, na spontaniczną zabawę z rówieśnikami, co powoduje, że w tej sferze jest nieszczęśliwe. Dla dzieci wolniej rozwijających się wszystko, co się dzieje, dzieje się za szybko np. wiele poleceń nauczyciela jest niezrozumiałych, a wykonywanie zadań jest dla niego za trudne. Z czasem powoduje to u dziecka frustrację i złe samopoczucie. Przyzwyczaja się do faktu, że jest gorsze od innych i przestaje się uczyć. W tym wypadku ważna jest systematyczna i intensywna praca z dzieckiem, która z czasem przyniesie wiele korzyści dla jego rozwoju.
Mówiąc o wspomaganiu rozwoju umysłowego, należy wspomnieć o roli zabawy. Podczas zabawy dziecko gromadzi dużo nowych doświadczeń, oswaja się z trudnymi sytuacjami, uczy się je rozwiązywać itp. Pomimo, że dorośli często odbierają zabawę, jako czas, w którym mogą się zająć rożnymi innymi sprawami, należy jednak wiedzieć, że dla dziecka to czas nieprzypadkowy, to czas budowania nowych schematów poznawczych, dzięki którym kształtuje się jego umysł. Dzieciom nie jest obojętne, w co i jak się bawią. Decydują o tym jego aktualne potrzeby. Można, zatem powiedzieć, że rola zabawy podejmowanej spontanicznie jest nieoceniona w rozwoju umysłowym dziecka. Jeżeli rodzicom zależy na tym, aby ich dziecko rozwijało się nie należy ograniczać czasu do zabawy. Im dłużej dziecko się bawi tym lepiej i korzystniej dla niego. Wystarczy, że osoba dorosła poświęci uwagę dziecku i pochyli się nad nim, spyta w co się bawi i pochwali go. Warto również podsunąć mu nowe przedmioty, które będą przydatne w zabawie. Tak zmobilizowany do działania będzie bawił się o wiele dłużej, a przecież o to chodzi.
Podsumowując można stwierdzić, że uzyskanie dobrych efektów we wspomaganiu rozwoju umysłowego dziecka jest bardzo trudnym procesem. Składa się na niego wiele czynników. Aby było ono skuteczne należy stworzyć dziecku odpowiednie warunki wychowawcze i edukacyjne, jak również mądrze pokierować procesem uczenia się.
Opracowała: Monika Kucab
Bibliografia:
Gruszczyk-Kolczyńska. E, Zielińska E., Wspomaganie rozwoju umysłowego czterolatków i pięciolatków, Wydawnictwo WSiP, Warszawa 2004.