Dysleksja to specyficzne trudności w nabywaniu umiejętności czytania i pisania u dzieci z normalnym rozwojem inteligencji, u których prawidłowo funkcjonują narządy zmysłów wzroku i słuchu.
Streszczając powyższą definicję można powiedzieć, że specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu rozpoznaje się tylko w przypadku prawidłowego rozwoju umysłowego. Nie diagnozuje się jej w przypadku: dużej wady wzroku, niedosłuchu lub zaburzonego rozwoju funkcji językowych.
Według prof. Marty Bogdanowicz już w pierwszych latach życia dziecka można dostrzec symptomy dysleksji prognozujące możliwość występowania pełnych objawów niepowodzeń w szkole.
I tak w wieku niemowlęcym dziecko nie raczkuje, gorzej utrzymuje równowagę w pozycji siedzącej i stojącej. W wieku poniemowlęcym nadal obserwuje się opóźniony rozwój ruchowy, trudności z utrzymaniem równowagi, dziecko później zaczyna chodzić i biegać. Poza tym dziecko ma opóźniony rozwój grafomotoryczny (słaby rysunek, nie rysuje koła, linii pionowej i poziomej. W wieku 2-3 lat jest nieporadne w samoobsłudze. Później wypowiada pierwsze słowa, zdania i ogólnie może mieć opóźniony rozwój mowy.
W wieku przedszkolnym ma problemy z utrzymaniem równowagi podczas stania na jednej nodze, biegania, z trudem uczy się jeździć na rowerku, nie umie zapinać guzików, wiązać sznurowadeł, myli prawą i lewą stronę ciała. Nie lubi też rysować, nieprawidłowo trzyma ołówek, zniekształca figury geometryczne podczas przerysowywania, rysunek jest ubogi w szczegóły. Wskazuje to na zaburzoną koordynację wzrokowo-ruchową. Ma kłopoty z nauką wierszy, różnicowaniem podobnie brzmiących głosek (p-b, f-w), nieprawidłowo artykułuje niektóre głoski, często przekręca wyrazy, nie rymuje, ma mały zasób słownictwa, nie przejawia dominacji jednej ręki. Źle orientuje się w czasie i przestrzeni ( nie pamięta kolejności dni tygodnia, pór roku, myli miesiące).
U ucznia początkowych klas podstawówki te problemy pogłębiają się: niska sprawność ruchowa, nieopanowanie jazdy na rowerze, wrotkach łyżwach, trudności z rzutami do celu i chwytaniem, niechęć do zabaw ruchowych, mylenie kierunków (prawa, lewa), części ciała, trudności z prawidłowym określaniem czasu (dzisiaj, wczoraj, jutro), położenia przedmiotów w przestrzeni (nad, pod, przed, obok). Nie zapamiętuje szeregów cyfrowych, z trudem uczy się tabliczki mnożenia i opanowuje działania matematyczne, pisze cyfry i litery w lustrzanym odbiciu lub od prawej do lewej.
W aspekcie nabywania języka i opanowania czytania i pisania obserwuje się cztery grupy zaburzeń:
- Trudności w dokonywaniu prawidłowej analizy i syntezy wzrokowej – różnicowaniu liter (p:d, m:w, l:t), odczytywaniu dwuznaków (synka zamiast szynka), pomijaniu znaków diakrytycznych (spi zamiast śpi).
- Trudności w przeprowadzaniu operacji myślowych – zniekształcanie wyrazów przez domyślanie się ich treści z kontekstu lub z podobieństwa formy, trudności w rozumieniu przeczytanego tekstu.
- Trudności w dokonywaniu prawidłowej analizy słuchowej – mylenie liter oznaczających głoski opozycyjne (kosyk zamiast kocyk, puty zamiast buty), przestawianie głosek spowodowane trudnościami w słuchowym odbiorze kolejności głosek (sztapka zamiast czapka, stebula zamiast cebula), nieprawidłowe odczytywanie liter oznaczających głoski wadliwie przez dziecko wymawiane (safa, capka).
- Trudności w zachowaniu kierunku od lewej do prawej i zaburzenia liniowego uporządkowania liter, sylab w wyrazach, wyrazów w zdaniu – przestawianie liter i sylab (melko zamiast mleko, wda zamiast dwa), nieumiejętność dzielenia dłuższych wyrazów na sylaby i syntezowania sylab (komolotywa zamiast lokomotywa), opuszczanie liter (wana zamiast wanna), sylab (pacyk zamiast pajacyk) i wyrazów, powtórne odczytywanie sylab (mimilutki zamiast milutki), wyrazów lub całych linijek tekstu.
Poza tym dziecko często gubi miejsce czytania, pomija interpunkcję, sylabizuje, nie potrafi czytać z właściwym akcentem i intonacją. Dziecko, które ma problemy z czytaniem może rozpocząć naukę pisania dopiero wówczas gdy potrafi odczytać różnorodne zestawy sylab. Zaobserwowane u dzieci dyslektycznych błędy podczas pisania są odbiciem błędów w czytaniu.
Diagnozowaniem dysleksji rozwojowej i nabytej zajmują się poradnie psychologiczno-pedagogiczne. W placówkach tych, na wniosek rodziców badane są dzieci już od pierwszej klasy szkoły podstawowej. Ważne jest wczesne zdiagnozowanie dziecka, bo tylko w ten sposób uczeń może szybko otrzymać właściwą pomoc terapeutyczną.
Głównymi celami działań terapeutycznych, nauczania i wychowania dzieci dyslektycznych w młodszym wieku szkolnym są:
- Ułatwienie dziecku opanowania umiejętności czytania i pisania poprzez:
– ćwiczenie koncentracji uwagi;
– rozwijanie spostrzegawczości;
– usprawnienie koordynacji wzrokowo – ruchowej;
– doskonalenie sprawności manualnej;
– rozwijanie percepcji słuchowej;
– podnoszenie graficznego poziomu pisma (obniżenie napięcia mięśni);
– doskonalenie poziomu czytania;
– kształtowanie umiejętności porównywania, segregowania i samokontroli,
- Rozbudzenie zainteresowań i wyrobienie właściwej motywacji do nauki,
- Zapobieganie powstawaniu wtórnych zaburzeń emocjonalnych i w zachowaniu.
Opracowała: Celina Słonka
Literatura :
- Bogdanowicz M, Adryjanek A: Uczeń z dysleksją w szkole. Operon, Gdynia 2005,
- Bogdanowicz M: Ryzyko dysleksji. Problem diagnozowania. Harmonia, Gdańsk 2004,
- Grabias S: Słuch fonemowy i fonetyczny. Teoria i praktyka. Gdańsk 1993,
- Spionek H: Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne. PWN, Warszawa 1973,
- Cieszyńska J: Nauka czytania krok po kroku. Jak przeciwdziałać dysleksji. Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków 2005.